Karagöz - Hacivat - Osmanli Gölge Oyunu :
Karagöz Tarihçesi
Gölge oyununun çikis noktasi uzakdogu, Çin olarak bilinir. Ticaret ve geziler sonucu Endonezya, Java ve Hindistan’da yayginlasan gölge oyunu mistik ve dinsel bir etkiye sahiptir. Türkler Çin ile yakin iliskileri dolayisiyla bu sanati ögrenmisler ve kendi kültürleri dogrultusunda gelistirmislerdir. Uygur ve Budist duvar resimlerinde görülen tasvirler Çin gölge oyununda da görülür. Topkapi Sarayi Müzesi’nde eserleri bulunan Mehmet Karakalem çalismalari da bunlara benzer örneklerdir.
Karagöz Oyun Bölümleri
Karagöz oyunu dört ana bölümden olusur.
A. Mukaddime (Baslangiç)
B. Muhavere (Söylesme)
C. Fasil
D. Bitiş
A. Mukaddime: Oyun baslamadan perde ortasina göstermelik denen figürler (Limon agaci, Çiçek saksisi, Gemi, Çesme, Hamam vb.) yerlestirilir. Göstermelik hangi oyunun oynanacagina dair bir ipucu olabildigi gibi oyundan tamamen bagimsiz da olabilir. Göstermelik Hayali ya da Yardagin çaldigi kamistan yapilmis nareke ismi verilen düdügün çikardigi ziriltili ses ve def velvelesi esliginde perdeden yavas yavas kaldirilir. Bu oyunun basladigina isarettir. Daha sonra seyirciye göre sol taraftan Hacivat semai formunda bir sarki söyleyerek gelir, sarkisini bitirdikten sonra perde gazelini okur.
Perde Gazeli: Perdeden Göstermelik na’reke viziltisi ve def velvelesi esliginde kaldirildiktan sonra Hacivat tarafindan söylenen uyakli manzum siirlerdir. Hayali perde gazeline baslamadan “Oof Hay Hak!” diye yaratana seslenir. Oyunlarin tasavvufî yönlerinin agirlikli olarak vurgulandigi perde gazellerinde, yaratanin varligi ve birligi övülürken insanin aciz bir kul oldugunun alti çizilir.
B. Muhavere: Kelime anlami karsilikli konusma olan muhavere, Karagöz ve Hacivat’in tüm özelliklerini bünyesinde barindiran bir bölümdür. Yanlis anlamalara dayali, kelimelerin ses oyunlariyla farkli anlamlarda kullanilmalari, ikilinin egitim ögretim durumlari ve kisilik özellikleri bu bölümde iyice belirginlesir. Eski oyunlardan günümüze ulasan muhavereler asil oyunun konusuyla ilgili degildir. Yeni yazilan muhavareler ise oyunla ilgili olabiliyor. Bu bölüm Karagöz’ün yabanci sözcükler kullanarak konusan Hacivat’i yanlis anlamasi ya da yanlis anlar görünmesi üzerine kuruludur. Böylece muhavere, ortaya türlü cinaslar ve nükteler çikmasiyla sürer gider. Muhavereler her konuya açiktir, önceden bilinen bir muhaverenin içine günlük olaylar sokulabilecegi gibi, günlük olaylari sakaci bir dille elestiren dogaçlama muhaverelerde olabilir. Bu Karagöz oynatan ustanin maharetine ve kültürüne baglidir. Evliya Çelebi’nin çok övdügü Hayâlî Kör Hasanzade Mehmet Çelebi’nin aksamdan sabaha dek degisik taklitler yapip herkesi hayretler içinde biraktigi, 18. yüzyil sonlarinda yetisen Kasimpasali Hafiz’in da gece sabaha kadar sadece Hacivat ile Karagöz’ü oynatip konusturdugu, dinleyenlerin çatlamak derecesine geldigi ve vaktin nasil geçtigini fark etmedikleri biliniyor. 18. yüzyil sonlarinda yetisen hayal küpü Emin Aga’nin bir söyledigi muhavereyi bir daha söylemez diye söhreti vardir. Muhavere bölümü Hacivat’in Karagöz’den dayak yiyip kaçmasi, yalniz kalan Karagöz’ün “Sen gidersin de ben durur muyum. Ben de giderim evime bakalim ayine-i devran ne suretler gösterir” diyerek çikmasi ile sona erer.
C. Fasil: Oyunlara ad olan bölümdür. Karagöz oyunlari isimlerini burada geçen olay örgüsünden alirlar. Karagöz ve Hacivat disindaki diger tipler agirlikli olarak bu bölümde perdeye gelir, kendilerini gösterirler. Basit entrikalarla olusan dügüm yine bu bölümde çözüme kavusturulur. Hacivat’in Karagöz’e is bulmasi, Karagöz’ün kendisini zor durumda birakacak isler yapmasi en çok kullanilan temalardir. Akisa göre kendi kilik ve siveleri ile çesitli tipler perdeye gelip giderler. Gelen her tip kendi müzigi esliginde sarkisini söyler.
D. Bitis: Karagöz oyununun en kisa bölümü bitistir. Fasil bölümü sona erdikten sonra Karagöz ile Hacivat perdeye gelirler. Burada kissadan hisse söylenir. Gelecek oyunun adi, yeri ve zamani konusma arasinda ilan edilir. Karagöz Hacivat’i tekrar döver, bunun üzerine Hacivat, klasik sözü, “Yiktin perdeyi eyledin viran, varayim sahibine haber vereyim heman” diyerek yukari sola dogru perdeden ayrilir. Oyunu kapatan Karagöz’dür. “Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola! Bak yarin aksam ben sana neler ederim neler!” diyerek yukari saga dogru perdeden çekilir. Hayal perdesinde isigin kararmasiyla oyun sona erer.
Karagöz oyun metinleri Kar-i kadim ve Nev icad olmak üzere ikiye ayrilir. Eski Karagöz oyunlarina (Kar-i kadim), yeni olanlara ise (Nev icad) denir.
(Alıntı...)
Konu: Hacivat & Karagöz Gölge Oyunu... 
Ptsi Haz. 09, 2008 3:25 pm